Các vấn đề về tinh hoàn và bìu đái
Viêm tinh hoàn do quai bị
Viêm tinh hoàn do quai bị là một biến chứng của bệnh viêm nhiễm virus thời niên thiếu, nhưng hầu hết trẻ em ngày nay đều được miễn dịch bằng vắc xin. Bệnh quai bị do virút gây ra sốt và sưng tuyến nước bọt, nhất là các tuyến ở sau mang tai, ngay sau quai hàm. Nếu không được chích ngừa, thì khi bị bệnh, có thể gây những ảnh hưởng nghiêm trọng.
Bệnh quai bị ít khi trở thành trầm trọng ở trẻ trai hay gái. Bệnh có thể kéo dài vài tuần rồi hết và không gây ảnh hưởng.
Nhưng nếu thanh thiếu niên qua tuổi dậy thì (khoảng 20 đến 35%) sẽ gây viêm tinh hoàn (do virút bệnh quai bị ảnh hưởng việc sản sinh tinh trùng, trong đó 30% bị vô sinh).
Các triệu chứng viêm tinh hoàn do quai bị thường phát triển sau ba hay bốn ngày phát bệnh. Một hoặc hai tinh hoàn bị sưng, mềm và đau khi sờ vào. Tình trạng sưng kéo dài một tuần. Sau một hay hai thừng, tinh hoàn bị teo lại.
Cách điều trị quai bị tốt nhất chích ngừa cho trẻ. Vì bệnh do vi rút gây ra nên không có thuốc ngừa, vấn đề chỉ là làm dịu những khó chịu ở người bệnh cho đến khi họ bình phục (khoảng sau một tuần). Trong trường hợp viêm tinh hoàn do quai bị, người bệnh cần nghỉ ngơi, chườm khăn nóng, dùng khăn bông mền hoặc để đỡ tinh hoàn. Có thể cho uống thuốc hạ sốt và giảm đau.
Bệnh quai bị ở người lớn có thể gây vô sinh nếu cả hai tinh hoàn bị tổn thương, nhưng bệnh thường không gây vấn đề về khả năng giao hợp ở đàn ông, và thường chỉ xảy ra với một tinh hoàn nên người đàn ông vẫn còn khả năng sinh sản. Bên tinh hoàn bị viêm do quai bị sẽ teo lại dần. Nhưng kể cả khi hai tinh hoàn bị ảnh hưởng, người đàn ông vô sinh, nhưng ham muốn và sinh hoạt tình dục hiếm khi bị ảnh hưởng.
Viêm mào tinh hoàn
Viêm mào tinh hoàn là tình trạng viêm bìu thường gặp nhất. Nó gây sưng, đau mào tinh hoàn, ống chạy dọc phía sau mỗi tinh hoàn và đem tinh trùng từ tinh hoàn đến ống dẫn tinh (ống mang tinh trùng đến niệu đạo). Bệnh có thể phát triển một bên hoặc cả hai. Viêm tinh hoàn thường do viêm nhiễm phát bệnh khi các sinh vật gây viêm niệu đạo hoặc tuyến tiền liệt di chuyển xuống ống dẫn tinh vào mào tinh hoàn. Ðó là một tình huống phổ biến, nhất là nơi những người. có các vấn đề về tuyến tiền liệt, hay mắc bệnh gây qua đường tình dục, chứ ít khi thấy nơi trẻ em.
Viêm mào tinh hoàn có thể rất đau, sốt khó tiểu, nước tiểu có thể có mủ, cần phải được nằm nghỉ vài ba ngày. Bệnh thường bình phục sau một tuần. Những trường hợp nặng hoặc nếu không được điều trị, ống dẫn tinh và mào tinh có thể tạo sẹo làm nghẽn một phần hoặc cả ống, có thể dẫn đến vô sinh. Việc chữa trị không triệt để có thể gây thành mãn tính và lâu lâu lại tái phát, nhất là những lúc căng thẳng, bị kích thích tình dục mạnh, hay sức ép làm nước tiểu chảy ngược có thể gây tái viêm mào tinh hoàn.
Có thể rất khó phân biệt tình trạng viêm mào tinh hoàn với tình trạng xoắn tinh hoàn, tình trạng tinh hoàn bị xoắn và chặn đứng sự cung cấp máu. Cả hai tình trạng đều làm tinh hoàn sưng và đau, nhưng trong trường hợp viêm mào tinh hoàn, các triệu chứng sưng đau có nhưng không thấy máu bị tắc nghẽn ở trẻ, tình trạng xoắn tinh hoàn thường làm sưng tinh hoàn, nhưng ở người lớn lại gây viêm.
Ðiều trị viêm mào tinh hoàn bằng kháng sinh để loại trừ sự viêm nhiễm sau khi xác định loại vi khuẩn gây viêm bằng các xét nghiệm máu, nước tiểu và dịch tiết ra từ tuyến tiền liệt. Còn nếu do bị lây truyền qua đường tình dục thì cả hai người cần điều trị. Ngoài thuốc, người bệnh cần nằm nghỉ, chườm lạnh để giảm bớt khó chịu. Nếu thường bị tái phát có thể giải quyết bằng cách thắt ống dẫn tinh ở bên bị ảnh hưởng.
Viêm mào tinh hoàn trầm trọng cả hai bên có thể gây vô sinh do mô sẹo làm nghẽn mào tinh hoàn và ống dẫn tinh. Sự viêm nhiễm nhẹ hay chỉ một bên chỉ làm giảm khả năng sinh sản tạm thời. Cần tránh sinh hoạt tình dục lúc phát bệnh, nhưng sau khi bình phục, hầu như không gây những ảnh hưởng lâu dài về khả năng sinh hoạt tình dục.
Xoắn tinh hoàn
Các tinh hoàn treo tự do trong bìu dựa vào dây dịch hoàn, chứa ống dẫn tinh và sự tiếp tế máu. Khi một tinh hoàn xoắn vào dây này, sự tiếp tể máu bị cắt và tinh hoàn bị sưng đau: Tình trạng này được gọi là xoắn tinh hoàn. Nếu tinh hoàn không tự hết xoắn hay không điều trị ngay, tinh hoàn sẽ bị hủy hoại và mất khả năng tạo ra tinh trùng và nội tiết tố nam. Tình trạng xoắn thường thấy nhất ở độ tuổi từ 5 đến 20 tuổi, nhưng cũng có khi xảy ra ở trẻ nhỏ hơn và người lớn. Khuynh hướng phát triển vấn đề này dường như do di truyền và liên quan đến những gì được gọi là "sự dị dạng quả lắc chuông", đơn giản là cách cấu tạo dây tinh hoàn và dây dịch hoàn khiến nó dễ bị xoắn. Nếu ai đã bị xoắn một bên thì bên kia cũng có nguy cơ bị xoắn.
Tình trạng tinh hoàn bị xoắn là tình huống nghiêm trọng vì nó có thể làm mất hoàn toàn khả năng thực hiện chức năng của một bên hoặc hai bên. Nếu khả năng thực hiện chức năng cả hai tinh hoàn bị mất, họ sẽ trở nên vô sinh và sẽ cần điều trị nội tiết tố suốt đời, để duy trì hình dạng nam tính và khả năng tình dục. Tổn hại xảy ra chỉ trong bốn giờ. Nếu được khám và điều trị trong vòng 12 tiếng sau khi bắt đầu có triệu chứng xoắn, cơ may cứu được tinh hoàn rất cao. Nhưng nếu để chậm trễ sau 24 tiếng thì hầu như không thể cứu được.
Các triệu chứng xoắn tinh hoàn đột ngột là thấy tinh hoàn sưng và đau dữ dội ở một bên bìu, đặc biệt nam thiếu niên ở tuổi dậy thì. Ðau ở bụng dưới, buồn nôn và ói mửa cũng có thể xảy ra. Vấn đề chính khi chẩn đoán tình trạng xoắn là phải phân biệt nó với tình trạng viêm mào tinh hoàn, bằng cách xem máu có bị ngăn lại không. Vài xét nghiệm máu chảy đến tinh hoàn được dùng để chẩn đoán bệnh, như việc dùng ống nghe đặc biệt (ống nghe Doppler) với siêu âm và "nội soi cắt lớp hạt nhân", bao gồm việc chích một liều chất phóng xạ cực nhỏ vào dòng máu để máu chảy vào vùng bìu trong khi quan sát bằng máy soi cắt lớp.
Nếu tình trạng xoắn không được điều trị, tinh hoàn sẽ hết sức đau, sưng, có khi bằng trái bưởi chùm. Sau đó chỗ sưng sẽ giảm dần và cuối cùng teo lại bằng hạt đậu.
Xoắn tinh hoàn có thể điều trị thành công trên 90% trường hợp nếu được điều trị đúng trong vài giờ sau khi triệu chứng bắt đầu. Trong những giờ đầu tiên sau khi tình trạng xoắn xảy ra thì bác sĩ có thể làm hết xoắn mà không cần phẫu thuật. Sau khi gây tê, bác sĩ chỉ cần xoay ngược lại chiều xoắn, trả lại tình trạng ban đầu cho tinh hoàn: máu tiếp tục chảy vào tinh hoàn, và tinh hoàn giảm sưng dần.
Nếu cần phẫu thuật, việc này cũng đơn giản và chỉ mất vài phút là có thể tháo chỗ xoắn, ổn định bằng mũi khâu để tránh tình trạng xoắn lại. Cuộc tiểu phẫu này chỉ cần vài phút nhưng thường phải gây mê tổng quát.
Như đã giải thích trước, hầu hết trường hợp xoắn tinh hoàn nếu không điều trị kịp sẽ đưa tới hậu quả làm mất khả năng thực hiện chức năng của tinh hoàn. Tinh hoàn không còn tạo ra tinh trùng hoặc nội tiết tố nam. Nếu chỉ có một tinh hoàn bị ảnh hưởng, tinh hoàn còn lại có thể tạo ra số lượng nội tiết tố nam bình thường. Nhưng họ có thể trở nên vô sinh do sự đáp ứng miễn dịch tự động được hình thành nơi cơ thể như hậu quả của việc hủy hoại tinh hoàn kia. Trong các trường hợp này cơ thể tạo ra những tế bào tấn công tinh trùng của họ và tiêu diệt chúng.
Nếu cả hai tinh hoàn bị xoắn đều bị hủy hoại, thì thực chất là họ bị thiến. Họ bị vô sinh và cần bổ sung nội tiết tố suốt đời để duy trì nam tính và khả năng tình dục bình thường. Nếu không bổ sung tiết tố, họ sẽ dần dần mất dần ham muốn về tình dục, mất khả năng cương cứng, phát triển nữ tính nhiều hơn.
Tràn dịch tinh hoàn, dãn tĩnh mạch tinh, và u tinh dịch
Ba tình huống làm ảnh hưởng bìu là tràn dịch tinh hoàn, dãn tĩnh mạch tinh, và u tinh dịch thường hoàn toàn vô hại và không cần phải điều trị. Tràn dịch tinh hoàn là tình trạng tích dịch cao trong túi bao quanh tinh hoàn. Dãn tĩnh mạch tinh là tình trạng tĩnh mạch phình to (căng dàn tĩnh mạch) lồi ra bên trong bìu, thường ngay phía sau và trên các tinh hoàn. Ước chừng 10% đàn ông tuổi từ 15 đến 25 mắc chứng này. U tinh dịch là tình trạng có u nang nhỏ đầy tinh dịch, thường nằm ngay trên các tinh hoàn.
Tràn dịch tinh hoàn thường không thành vấn đề trừ khi bìu bị phồng lớn và nặng do chất dịch quá nhiề u làm khó chịu hoặc khó coi. Chất dịch này có thể dùng kim hút đi định kỳ hoặc tiểu phẫu để chữa hoàn chỉnh.
Dãn tĩnh mạch tinh không đe dọa sức khỏe và thường không có triệu chứng nhưng đó là nguyên nhân chủ yếu gây vô sinh. Sự hiện các mạch máu dãn ở bìu có thể tăng nhiệt độ, đủ để làm chậm quá trình tạo tinh trùng và dẫn đến vô sinh. Một khi đã thành vấn đề, có thể tiểu phẫu để chữa hết và cứu vãn được tình hình vô sinh (trên 50%). Ðể kiểm tra tình trạng vô sinh có thể dùng phương pháp đếm tinh trùng. Một vài bác sĩ có ý kiến nên phẫu thuật tất cả các trường hợp bị dán tĩnh mạch tinh càng sớm càng tốt nhằm tránh bị vô sinh.
U tinh dịch cũng không gây ra những vấn đề về sức khỏe và không cần điều trị trừ khi nó gây khó chịu, lúc ấy có thể tiểu phẫu để cắt bỏ.
Các triệu chứng về tràn tinh dịch tinh hoàn là bìu lớn ra, có thể như thấy một trong hai tinh hoàn lớn hơn bình thường do chúng bị bao quanh bởi quá nhiều chất dịch. Túi dịch có thể mềm hay cứng, nhưng không đau hoặc rát. Dùng đèn chiếu sáng đặt bên dưới bìu sẽ nhìn rõ túi dịch và lấy kim hút chất dịch mà vàng trong ra.
Các triệu chứng về dãn tĩnh mạch là thấy các nốt mạch máu cứng lổn nhổn ở bìu, trên hai tinh hoàn, thường là bên trái nhiều hơn bên phải (giống như một túi sán). Các nốt này càng lớn và cứng hơn nếu bị căng thẳng hoặc đứng lâu và mềm trở lại nếu nằm nghỉ. Có thể thấy đau khi đụng vào nó. Trong những trường hợp hiếm, nếu khối u này phát triển quá lớn, nó có thể gây sức ép vào các mạch máu khác cung cấp máu cho các tinh hoàn.
Các triệu chứng về u tinh dịch thường là một u nang nhỏ không đau nằm trên tinh hoàn nên ít ai để ý, thường chỉ phát hiện ra lúc kiểm tra sức khỏe. Thực ra nang này thường không gây bất cứ vấn đề gì và không cần chữa trị trừ khi gây ra những khó chịu.
Nếu cần điều trị, tất cả các trường hợp này chỉ cần tiểu phẫu là có thể chữa khỏi.
Dãn tĩnh mạch tinh là nguyên nhân chủ yếu khiến đàn ông bị vô sinh nhưng có điều chứng này có thể chữa trị dễ dàng. Không chứng nào trong ba chứng này ảnh hưởng sự ham muốn hay khả năng sinh hoạt tình dục.
Ung thư tinh hoàn
Ung thư tinh hoàn là một bệnh rất hiếm, tỉ lệ rất thấp, chỉ chừng 2/1000 hay 3/1000, và thường ở độ tuổi tuổi từ 20 đến 35, nhưng ngoài tuổi ấy vẫn có thể bị, nhất là những người mắc chứng tinh hoàn không sa xuống bìu. 99% chỉ bị ung thư một bên tinh hoàn.
Ung thư tinh hoàn là một bệnh rất nghiêm trọng vì nếu không được phát hiện và điều trị sớm, bệnh sẽ lan tỏa khắp cơ thể và làm chết người.
Triệu chứng phổ biến nhất của ung thư tinh hoàn là một khối u nhỏ, không đau, cỡ hạt đậu nằm trước hoặc bên hông tinh hoàn. Nếu thường xuyên tự khám có thể dễ phát hiện ra.
Các triệu chứng khác là có cảm giác bìu dái nặng, hơi đau ở háng, và tích dịch ở bìu dái; những triệu chứng có thể do vấn đề khác, nhưng thường cần lưu ý đấy là nguyên nhân của ung thư. Có vài dạng ung thư tinh hoàn khác nhau nên việc điều trị mỗi dạng mỗi khác, nhưng cách chung vẫn là phẫu thuật để cắt bỏ tinh hoàn. Một số trường hợp có thể điều trị bằng xạ hoặc hóa trị, nhưng lại có trường hợp phải cắt bỏ cả những hạch bạch huyết của vùng xương chậu và háng.
Cắt bỏ một tinh hoàn thường không làm mất khả năng hoặc ham muốn tình đục. Ðiều may là hiếm khi bị ung thư cả hai tinh hoàn (chỉ khoảng l%). Nhưng có điều, người bị ung thư tinh hoàn thường giảm khả năng sinh sản, vì việc cắt bỏ các hạch bạch huyết gây giảm lượng tinh dịch, một tình trạng được gọi là "xuất tinh khô" do thiếu chất dịch.
