Nền văn minh Inca

[Souki Kirin]

Sưu tầm : http://vnexpress.net
---------------------------------------------
Pháo đài cổ của người Inca có nguy cơ bị sụp đổ

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2001/03/3B9AE824/inca.jpg
Pháo đài cổ ở Peru, kỳ quan thế giới.

Các nhà địa chất Nhật Bản đã cảnh báo rằng Machu Picchu, pháo đài cổ đại của người Inca ở Peru đang trong tình trạng nguy hiểm và có thể bị phá huỷ do trượt đất.

Lời cảnh báo này do các nhà khoa học của Viện Nghiên cứu Phòng chống Thiên tai, Đại học Kyoto, đưa ra trong quá trình nghiên cứu sự chuyển dịch của khu vực.

Machu Picchu vốn được người Inca sử dụng như là một nơi trú ẩn tránh sự khống chế của người Tây Ban Nha vào thế kỷ 16. Nó được phát hiện năm 1911 và được UNESCO công nhận là di sản văn hoá thế giới năm 1983. Đây có lẽ là khu vực quan trọng nhất ở Peru, địa điểm thu hút khách du lịch chính của đất nước và là một biểu tượng của niềm kiêu hãnh quốc gia.

Nguy cơ sụp đổ

Các nhà nghiên cứu đã đo đạc sự chuyển động của lớp đất đá trên sườn núi phía sau pháo đài và phát hiện ra rằng đất đang trượt xuống với tốc độ khoảng 1cm mỗi tháng. Tốc độ này là khá nhanh và báo hiệu cho một trận trượt đất lớn. Nhưng họ chưa chỉ ra được thời điểm có thể xảy ra và sẽ cố gắng xác định trong đợt nghiên cứu tới.

Tuy nhiên, Javier Lambarri, Giám đốc của Viện Văn hoá Quốc gia ở Cuzco, Peru đã kiên quyết phủ nhận nguy cơ này. Ông cho biết, hoạt động quan trắc địa chấn luôn được thực hiện 24/24 giờ và đến nay chưa hề có thông báo nào về mối nguy hiểm sắp xảy ra. Mặc dù vậy, ông cũng xác nhận rằng có một đứt gãy địa chất trong vùng và có thể nó sẽ gây ra nhiều rắc rối.

Hiện nay, tại Peru đang tồn tại cuộc đấu tranh về cách thức tốt nhất để bảo tồn Machu Picchu cho các thế hệ mai sau. Năm ngoái, các quan chức đã quyết định giới hạn số lượng khách tham quan do lo ngại về khả năng xói mòn.

[Souki Kirin]

Peru: Tìm thấy xác ướp thuộc thời kỳ tiền Inca

Một số xác ướp gần như nguyên vẹn của những người thuộc nền văn hoá Chachapoya, tiền Inca, lộ ra trong các hang động của dãy núi Andes, Peru. Các nhà thám hiểm tìm thấy họ trong tư thế của bào thai, cuốn bên ngoài là vải và những chiếc giỏ.

Mới đây, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy trong chiếc hang trên vách núi Andes, vùng núi gần với đầu nguồn sông Amazon, một ngôi mộ chứa hài cốt của ít nhất 35 người, trong đó có 8 xác ướp còn nguyên vẹn. Dùng phương pháp carbon xác định tuổi của lớp vải bọc ngoài các xác ướp, họ cho biết những thi thể này được mai táng vào khoảng thế kỷ 11-12 sau Công nguyên, khoảng 3-4 thế kỷ trước khi người Inca hùng mạnh đến thống trị vùng này. Cách mai táng và các đồ vật trong mồ mang dấu ấn của nền văn hoá Chachapoya, tiền Inca.

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2001/05/3B9B08B3/tuong.jpg
Bức tượng của nền văn hoá tiền Inca.

“Ở đây, người ta không tìm thấy bất cứ đồ dùng được chế tác vào thời kỳ Inca hay mang dấu ấn của thời kỳ Inca”, Keith muscutt, nhà nghiên cứu thuộc Bảo tàng Nhân chủng học ở San Diego, trưởng nhóm thám hiểm, đã cho biết.

4 năm trước đây, các nhà khảo cổ đã tìm thấy hơn 200 xác ướp trong vùng, nhưng xung quanh các hài cốt này là vô số đồ tạo tác của một nền văn hoá pha trộn, giữa vật liệu Inca với hàng hoá Chachapoya. Vùng này rơi vào tay người Inca vào năm 1475.

[Souki Kirin]

Tìm thấy "con đường tơ lụa" dài 300 km ở Bolivia

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2002/02/3B9B913C/7.1.2.jpg
"Con đường tơ lụa" ở Bolivia.

Mới đây, một nhóm khảo cổ Mỹ phát hiện con đường này trong rừng rậm Bolivia. Có lẽ các thổ dân người Inca đã vận chuyển vàng, lông, da thú, mật ong, nhựa cây và thảo dược qua đây từ 4.000 năm về trước.

Khi người da trắng đặt chân đến Nam Mỹ thì hoạt động buôn bán trên con đường này đã không còn phát triển nữa. Không ai nghĩ rằng, lộ trình này đã một thời là mạch máu lưu thông hàng hóa ở cao nguyên Titicacasee, tạo nên một nền văn minh rực rỡ ở đây.

Nhóm khoa học của Charles Stanish, Đại học California (Mỹ), đã phát hiện nhiều dấu vết của hoạt động buôn bán trên đoạn đường: Những bánh xe ngựa bị vùi lấp dưới đám cây cỏ um tùm bên vệ đường, những thương quán xây bằng đá và gỗ rêu phủ nằm rải rác, những túi da mục nát và một số vật dụng của thương gia bỏ lại như bàn tính, dao, rìu, la bàn...

Đặc biệt, Stanish còn phát hiện trên 100 đền thờ của người Inca nằm dọc theo lộ trình gần 300 kilomét này. Kiến trúc của những ngôi đền cho thấy, đã có sự giao lưu văn hóa rất đa dạng giữa các bộ tộc Inca ở Nam Mỹ.

Sở dĩ "con đường tơ lụa" ở Bolivia đến nay mới được phát hiện vì nó nằm trong khu vực đồi núi hiểm trở, bị tranh chấp nhiều năm giữa các phe phái chính trị và các nhóm khủng bố, nhất là nhóm "Con đường sáng".

[Souki Kirin]

Tìm lại pháo đài ẩn náu cuối cùng của người Inca

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2002/03/3B9BA30B/lon1.jpg
Pháo đài Corihuayrachina nằm ở độ cao trên 3 km.

Một nhóm thám hiểm người Anh và Peru thông báo, đã phát hiện một phế tích lớn của người Inca, nằm cách pháo đài danh tiếng Machu Picchu 32 km về phía tây nam. Ở đây, ẩn trong sương mù, trên sườn núi Andes cao 3,9 km, là những bậc đất, những con đường, nghĩa địa, và hơn 100 ngôi nhà đá bị bỏ hoang.

Một học giả người Anh, ông Peter Frost, thành viên nhóm thám hiểm, cho biết đã phát hiện khu phế tích này 3 năm trước đây, trong vùng Vilcabamba lởm chởm đá, biệt lập với thế giới bên ngoài, cách thủ đô Lima của Peru 480 km về phía đông nam.

Tất cả những di vật còn lại là các bục giảng tôn giáo, tháp chôn người và nhà chứa lương thực, cùng với rất nhiều mảnh gốm vỡ - dấu tích của pháo đài Corihuayrachina. Pháo đài này được xem là phát hiện lớn nhất về nền văn minh Inca kể từ năm 1964 tới nay. Theo các nhà nghiên cứu, chiến binh Inca đã lánh nạn ở dãy núi này trong cuộc nổi dậy cuối cùng chống lại ách cai trị của người Tây Ban Nha.

Khu vực này chưa hề được khoa học biết tới. Lá cây và dây leo bao phủ khắp các tòa tháp và những ngôi mộ âm u. Tuy nhiên, đây vẫn chỉ là giai đoạn phám khá đầu tiên. Các nhà khoa học sẽ tiếp tục tìm hiểu về cư dân của Corihuayrachina, chẳng hạn họ sống như thế nào và tại sao họ lại chọn vùng đất không mến khách này để cư ngụ.

Giống như hầu hết các đền, điện thờ, lăng mộ trên khắp quốc gia ở vùng núi Andes này, khu vực mới được phát hiện cũng hay bị những kẻ phá mộ ở địa phương cướp bóc, và nay chỉ còn lại những mảnh gốm và xương người. Nhưng khác với Machu Picchu - được tìm ra từ năm 1911 - vùng đất này không phải là quê hương của tầng lớp quý tộc Inca. Tại đây chỉ có vài chiếc móng bằng đá, cao 60-90 cm, là phần còn lại của cấu trúc cổ (được xây dựng cơ bản bằng gạch sống hoặc gỗ).

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2002/03/3B9BA30B/k3.jpg
Đồ gốm được khai quật tại khu vực này.

Người Inca từng một thời sinh sống tại dải đất rộng lớn ở Nam Mỹ, chạy dọc từ Colombia tới Chile. Nhưng vào năm 1533, Francisco Pizarro (cùng với băng đảng gồm 160 tay thợ săn kho báu người Tây Ban Nha của ông ta), bằng súng thần công và ngựa, đã kết thúc thời huy hoàng của đế chế này trong biển máu. Một đoàn 50.000 người Inca chạy tới vùng núi Vilcabamba xa xôi, tiếp tục cuộc chiến chống lại những kẻ xâm lược trong gần 40 năm sau đó.

Không chỉ có súng ống và bạo lực, người châu Âu còn gieo rắc lên mảnh đất này những căn bệnh lạ như sởi, khiến đế chế Inca thêm suy sụp. Dân số của họ từ khoảng 32 triệu người năm 1520 tụt xuống còn khoảng 5 triệu người vào năm 1548.

“Chúng tôi đang cố gắng chắp vá lại lịch sử của miền đất, bằng những phát hiện ngày càng đáng kinh ngạc", Frost nói.

[Souki Kirin]

"Dựng dậy" hàng nghìn xác ướp Inca

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2002/04/3B9BB397/1.jpg
Bộ xương người đàn ông với tấm khăn da, chứng tỏ địa vị cao trong xã hội Inca.

Hàng nghìn thi thể, với vô số xác vẫn còn nguyên cả tóc, da và mắt, đã được khai quật trong một nghĩa địa cổ, nằm dưới chân một thị trấn nhỏ gần thủ đô Lima của Peru. Từ những xác ướp 500 tuổi này cùng hơn 50.000 đồ tạo tác chôn kèm với họ, giới khoa học cho rằng đã có đủ thông tin để viết lại lịch sử của người Inca.

Theo nhận định của trưởng nhóm nghiên cứu, ông Guillermo Cock, đây có thể là nghĩa địa lớn nhất trong cùng một thời kỳ lịch sử được tìm thấy ở Peru, với khoảng 10.000 xác ướp Inca, được chôn cất vào giữa những năm 1480 và 1535. Nghĩa địa nằm trong thung lũng Rimac, bên dưới các đường phố của thị trấn Puruchuco.

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2002/04/3B9BB397/4.jpg
Xương đầu của một nhà quý tộc.

Cho đến lúc này, đã có khoảng 2.200 thi thể được khai quật, một số trong đó không nằm riêng lẻ mà cuộn chung trong những “bó xác ướp” - những cái kén lớn chứa tới 7 người, và nặng khoảng 180 kg. Có bó xác chứa cả người lớn và trẻ em, được bọc trong các lớp vải thô và dệt trang nhã, mà theo phỏng đoán của các nhà khoa học, rất có thể đó là một gia đình. Có xác ướp đội những chiếc khăn da rất cầu kỳ, thể hiện vị trí của họ trong xã hội Inca. Đặc biệt, khoảng 40 bó xác ướp có buộc thêm những chiếc đầu giả, được các nhà khoa học gọi là falsas cabezas. Một số trong đó đội mũ giả, có lẽ là dấu hiệu của tầng lớp quý tộc. Cho đến nay, người ta mới chỉ tìm thấy duy nhất một falsas cabezas từ thời kỳ Inca.

Đi kèm với các xác ướp là khoảng 50.000 - 60.000 đồ tạo tác, gồm những đồ dùng cá nhân có giá trị và các loại thực phẩm thông thường, như đồ gốm, da động vật hay ngô.

Căn cứ vào nhiều dạng thi hài, từ những em nhỏ sơ sinh đến các cụ già, từ người giàu có đến những kẻ nghèo hèn, các nhà nghiên cứu cho rằng nghĩa địa này là tấm biên niên sử cụ thể và chi tiết nhất về lối sống, sức khỏe và văn hóa của cộng đồng người Inca. Một cách gián tiếp, chúng cũng sẽ cho thấy bằng cách nào đó người Inca đã trở thành đế chế hùng mạnh nhất từng phát triển ở châu Mỹ thời kỳ tiền Columbo.

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2002/04/3B9BB397/2.jpg
Thị trấn Puruchuco trở thành một khu khai quật lớn.

Kể từ khi việc khai quật thị trấn Puruchuco bắt đầu cách đây 3 năm, các nhà khảo cổ đã biến thị trấn thành một công trường lớn. Những đường phố hẹp trở thành các con mương và vô số những cây cầu tạm được dựng lên để người dân có thể ra vào nhà của họ.

Tuy nhiên, theo cảnh báo của Cock, khu vực khảo cổ đang bị các cư dân địa phương phá hủy với tốc độ báo động, nhất là việc thải ra hàng chục nghìn lít nước thải mỗi ngày xuống các đường phố, làm hư hại nhiều xác ướp đã được bảo tồn nguyên vẹn sau gần 500 năm.

Người Inca từng một thời sinh sống tại dải đất rộng lớn ở Nam Mỹ, chạy dọc từ Colombia tới Chile. Nhưng vào năm 1533, Francisco Pizarro (cùng với băng đảng gồm 160 tay thợ săn kho báu người Tây Ban Nha của ông ta), bằng súng thần công và ngựa, đã kết thúc thời huy hoàng của đế chế này trong biển máu.

[Souki Kirin]

Phát hiện thành cổ Inca "ngủ" trong rừng Peru

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2002/06/3B9BCDB6/thanh2.jpg
Khu vực này đã bị bỏ hoang trong hơn 500 năm.

Các nhà thám hiểm Anh mới đây đã tìm ra dấu tích thành quách của một khu định cư Inca cổ, nằm sâu trong một cánh rừng nhiệt đới xa xôi trên dãy núi Andes. Nơi đây, chưa hề được bàn chân người đặt tới trong hơn 500 năm nay.

Khu phế tích được gọi là Cota Coca, nằm ở phía đông nam Peru, cách khu di sản Machu Picchu nổi tiếng của người Inca 50 km về phía tây nam.

Nhà văn và cũng là nhà thám hiểm Anh Hugh Thomson cho biết, di tích này giống với một khu định cư hơn là một thành cổ và hiện ở trong trạng thái nguyên vẹn khác thường. Quần thể các công trình xây dựng của nó rộng gấp 2 lần so với cấu trúc tương tự của một pháo đài Inca cổ khác, vừa được tìm thấy vài tháng trước đây.

Khu phế tích này gồm khoảng 30 ngôi nhà, ôm xung quanh một quảng trường trung tâm. Trong đó có một cấu trúc mà các nhà thám hiểm tin rằng là một doanh trại hay một phòng họp lớn, với chiều dài hơn 20 mét. “Đây là khám phá quan trọng, vì nó là tâm điểm khá lớn của một công trình xây dựng thô có chất lượng cao cuối thời kỳ Inca”, John Hemming, một chuyên gia nổi tiếng về nền văn minh Inca, cựu giám đốc Hiệp hội địa lý hoàng gia, nhận xét.

Một điều khó khăn cho các nhà thám hiểm là khu thành cổ ở quá xa và hầu như không tới được. Cota Coca nằm tại độ cao 1.850 mét so với mặt biển, trên một cao nguyên gần nơi hai con sông gặp nhau tại một hẻm núi lớn. Cả hai con sông và thung lũng này đều không thể vượt qua bằng đường bộ, vì thế, nhóm thám hiểm đã phải vào thành phố bằng con đường từ trên núi xuống. Các nhà thám hiểm phỏng đoán, có lẽ trong thời kỳ Inca, đã tồn tại một con đường đất nối Cota Coca với một thành phố nổi tiếng khác của dân tộc này, đó là Choquequirao.

Cota Coca cũng có thể là một trong những địa điểm mà những người Inca chọn làm nơi ẩn náu để kháng chiến chống lại người Tây Ban Nha vào năm 1532, trước khi họ bị bại trận hoàn toàn 40 năm sau đó.

Đoàn thám hiểm dự định sẽ trở lại khu vực này vào năm tới để tiếp tục tìm kiếm những bí ẩn của các vùng lân cận Cota Coca.

[Souki Kirin]

Tìm thấy ngôi mộ nguyên vẹn của người Inca ở Machu Picchu

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2002/10/3B9C1410/phaodai.jpg
Toàn cảnh Machu Picchu.

Đây là lần đầu tiên, một ngôi mộ hoàn chỉnh đến như vậy được các nhà khảo cổ Peru khai quật trên pháo đài danh tiếng Machu Picchu, kể từ khi người ta phát hiện ra thành trì này trên một đỉnh núi 90 năm trước đây.

Ngôi mộ nằm sâu 80 cm dưới mặt đất, tại một vị trí xưa kia được dùng làm chòi quan sát của người Inca. Trong ngôi mộ, ngoài một bộ di cốt người, các nhà khảo cổ còn tìm được khá nhiều hiện vật, như các bình làm bằng sét và đá, cùng với 5 hiện vật kim loại khác.

“Những nghiên cứu tiếp theo sẽ xác nhận giới tính và tuổi của người được chôn trong ngôi mộ này, tuy nhiên, qua những đồ tùy táng, có thể thấy đó là một cô gái trẻ”, Fernando Astete, người quản lý khu di tích Machu Picchu, cho biết. Ông nhận định đây là một phát hiện quan trọng đối với pháo đài cổ của người Inca. Vì từ khi Machu Picchu được người ta biết đến vào năm 1911 tới nay, chưa có ngôi mộ nào trong thành hoàn chỉnh đến thế. Astete cũng cho rằng “không phải tất cả các bí mật đều đã được khai quật. Lòng đất này còn lưu giữ nhiều di vật quý giá khác đang chờ các nhà khảo cổ tới”.

Machu Picchu được người Inca dựng nên cách đây 500 năm, dùng làm nơi ẩn náu để tránh sự đàn áp của người Tây Ban Nha. Năm 1983, UNESCO công nhận pháo đài này là di sản văn hoá thế giới. Kể từ đó, nó trở thành điểm du lịch hấp dẫn nhất ở Peru, đồng thời là biểu tượng kiêu hãnh của quốc gia Nam Mỹ này.

[Souki Kirin]

Machu Picchu là một cung điện hoàng gia

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2003/03/3B9C5F3E/machu2.jpg
Machu Picchu.

Pháo đài danh tiếng Machu Picchu không phải là một thành phố bình thường, mà là khu nghỉ ngơi dành riêng cho vua chúa và các quần thần Inca, khi thủ đô Cuzco của họ trở nên quá lạnh trong mùa hè. Các nhà nghiên cứu của Đại học Yale (Mỹ) vừa đưa ra kết luận như vậy.

Dựa trên các dấu tích về đồ gốm, vật trang trí và các bức tường đá lộng lẫy ở Machu Picchu, “giờ đây chúng tôi đã có thể nhìn nhận rõ hơn về loại hình của khu định cư mà người Inca đã tạo ra”, nhà khảo cổ học Richard Burger cho biết.

Năm 1911, nhà sử học Hiram Bingham, thuộc đại học Yale, người sau này trở thành thống đốc bang Connecticut (Mỹ), đã tình cờ phát hiện ra kỳ quan khảo cổ vĩ đại nhất của Tân thế giới. Ông cho rằng thành phố với vô số các đền đài này là một địa điểm thiêng liêng - thành luỹ ẩn náu cuối cùng của người Inca, nơi người ta làm lễ hiến dâng các trinh nữ và cầu nguyện thần mặt trời.

"Nhưng do chỉ là chuyên gia về sử học chứ không phải là một nhà khảo cổ, nên Bingham là đã đưa ra những kết luận không chính xác về vai trò của Machu Picchu", Burger nhận xét.

Khi nghiên cứu các công trình bằng đá tại pháo đài này, Burger nhận thấy chúng được chạm khắc tinh xảo và tuyệt đẹp, giống như những cung điện hoàng gia tại thủ đô Cuzco của Inca. Đây là bằng chứng đầu tiên cho thấy vị trí không tầm thường của Machu Picchu. Còn dựa trên những đồ gốm và vật tạo tác khai quật được trong các ngôi mộ ở đây, nhà khảo cổ Lucy Salazar, vợ của Burger, cũng phát hiện thấy rất nhiều cổ vật có xuất xứ từ các vùng xa xôi của Nam Mỹ, được phục vụ riêng cho hoàng đế.

Hầu hết các công trình bằng đá, vải vóc và đồ gốm của Machu Picchu đều thể hiện những cấu trúc hình học dành riêng vua chúa. Ngoài ra, một chiếc áo dài được tìm thấy ở đây được làm từ lông con vicuna hoang dã, một loại lông thú chỉ có những thành viên hoàng tộc mới được phép mặc.

Theo các nhà khảo cổ, cung điện Machu Picchu được xây dựng khoảng năm 1450, bởi vị hoàng đế đầu tiên của người Inca là Pachacuti. Ông được xem như Alexander Đại đế của Nam Mỹ, thống lĩnh một đế chế trải rộng từ miền nam Columbia tới các vùng khác nhau của Argentina và Chile.

Salazar cho biết cung điện này chỉ đủ chỗ cho vài trăm người, chứ không phải hàng nghìn người như trong một thành phố Inca điển hình, và cũng không có các trang trại hay các khu định cư. Vì thế theo bà, đồ tiếp tế ắt đã được chuyên chở từ các vùng nông thôn xung quanh tới. Tại đây, rất nhiều thợ thủ công đã làm việc cật lực để đáp ứng những nhu cầu của hoàng gia. Tuy nhiên, sau khoảng 80 năm duy trì, khi người Tây Ban Nha tới, cung điện đã bị bỏ hoang do các cư dân của nó rời về thủ đô hoặc chạy trốn vào rừng.

“Nơi đây giống như đền Taj Mahal (Ấn Độ), là hiện thân cho sự giàu có và quyền lực của một nhóm người. Một khi những người này để mất hai thứ đó, nó cũng không còn tồn tại nữa”.

[Souki Kirin]

Chữ viết của người Inca ẩn giấu trong các nút thắt

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2003/07/3B9C94F0/a3.jpg
Một chiếc khipu của người Inca.

Hơn 500 năm trước khi máy tính ra đời, những người Inca sống trên dãy núi Andes (Peru) đã phát minh ra một mã nhị phân 7 bit để lưu trữ thông tin, và thể hiện chúng bằng những chiếc khipu thắt nút. Phát hiện này thách thức quan niệm lâu nay, rằng Inca là nền văn minh đồ đồng lớn duy nhất không có ngôn ngữ chữ viết.

Khipu, trong tiếng Quechua (ngôn ngữ chính thức của đế chế Inca) nghĩa là “nút”. Vật trang trí này gồm một sợi dây chính, từ đó toả ra nhiều dây đối xứng nhau (có thể gắn theo các dây cấp hai hoặc cấp ba), trên có nhiều nút thắt hoặc các mấu. Năm 1923, nhà khoa học lịch sử Leland Locke đã chứng tỏ rằng khipu không chỉ là vật trang trí bình thường, mà là một loại bàn tính bằng sợi, trong đó các mấu có chức năng lưu trữ kết quả phép tính, giống như các hạt gỗ trên bàn tính của người Trung Hoa. Tuy nhiên, quy luật của Locke chỉ giải được một phần nhỏ trong số 600 khipu tìm thấy trên vùng đất này.

Người Inca từng cai trị một đế chế hùng mạnh nhất thời kỳ tiền Columbus ở châu Mỹ, trước khi thực dân Tây Ban Nha tới xâm chiếm (năm 1532).
Do không ai giải mã được các nút đó, nhiều học giả lập luận khipu thực chất chỉ là những đồ tự tạo ngẫu nhiên của ai đó trong cộng đồng Inca. Một số người thậm chí còn xem chúng như những “vật ghi nhớ”, với mục đích kể lại các câu chuyện cổ hoặc nhắc chủ nhân của nó phải làm việc gì đó.

Tuy nhiên mới đây, Gary Urton, giáo sư chuyên nghiên cứu thời kỳ tiền Columbus tại Đại học Harvard (Mỹ) lại đưa ra một phỏng đoán có tính cách mạng trong cuốn “Signs of the Inka Khipu”. Ông cho rằng những mô hình thắt nút này không chỉ tuân theo một tiêu chuẩn thống nhất, mà còn thể hiện cho một hệ chữ viết trình độ cao, tương đương với chữ viết được phát triển bởi người Sumer (ở Lưỡng Hà), người Ai Cập, người Maya (Trung Mỹ) và người Trung Quốc. Tuy không một loại nào trong các hệ chữ viết trên linh hoạt được như hệ chữ alphabet (hệ chữ có thể biểu diễn vô hạn các âm tiết), nhưng ở thời kỳ đầu của nền văn minh nhân loại, chúng đều là những bước tiến vượt bậc trong khả năng của con người, nhằm ghi lại thế giới xung quanh một cách hiệu quả hơn so với cách thể hiện nguyên thuỷ bằng tranh.

Phân tích 32 chiếc khipu được tìm thấy năm 1997 (cùng với 225 xác ướp trong một hang đá ở miền bắc Peru), Urton và cộng sự khám phá ra rằng, bất kỳ một người nào được huấn luyện đều có thể dịch được mã của khipu. Trên 3 chiếc trong số đó, họ đã nhận thấy có những trình tự tương hợp có thể dùng truyền tải các dữ liệu số.

“Chúng tôi đã có bằng chứng đầu tiên về một hệ thống kiểm soát và đối chiếu. Nó là dấu hiệu rõ ràng cho thấy, những người Inca không hề lưu trữ thông tin theo cách chỉ có một bản duy nhất và chỉ có một mình người lập mới hiểu được nó”, Urton nói.

Ông cũng cho rằng mã nhị phân khipu có thể lưu giữ ít nhất 1.536 dữ liệu thông tin (so với dạng chữ nêm nguyên thuỷ của người Sumer chỉ có 1.300-1.500 ký tự, hay 600-800 ký tự tượng hình của người Ai Cập và Maya). Con số này là kết quả của phép tổ hợp từ 7 cách chọn lựa (như chất liệu, hướng quay, hướng thắt nút, màu sắc…) trong quá trình chế tạo khipu. Chẳng hạn, mỗi khipu chỉ có thể được làm từ bông hoặc len. Người dệt nó sẽ phải chọn một trong hai loại vật liệu này khi tạo ra chuỗi thắt nút của mình. Họ cũng sẽ phải quyết định hướng thắt hút thuận hay ngược chiều kim đồng hồ, và chọn một trong số 24 màu có thể dùng để dệt sợi... Tổng cộng những phép hoán đổi đó cho ra 1.536 cách “viết” một ký tự khipu.

Nếu phát hiện của Urton là đúng, thì người Inca không chỉ đã lựa chọn bộ mã nhị phân - nền tảng toán học cho hoạt động của máy tính - ít nhất 5 thế kỷ trước khi con người thực sự phát minh ra computer, mà còn để lại cho thế giới một ngôn ngữ “chữ viết” ba chiều duy nhất được biết tới nay (các ngôn ngữ hiện tại đều được thể hiện trên một bề mặt phẳng, như giấy, tường…).

So với những nền văn minh Hy Lạp hoặc La Mã cổ, Inca chỉ là tâm điểm của một số rất nhỏ các nghiên cứu, do vậy, còn nhiều bí ẩn xung quanh tộc người này chưa được khám phá. Việc tiếp tục giải mã khipu có thể phần nào làm sáng tỏ nhiều câu hỏi về nền văn minh đó, như bằng cách nào họ có thể xây dựng các bức tường với độ khớp hoàn hảo mà không hề dùng đến vật liệu gắn kết, hoặc họ đã dùng gì để xây dựng nên "thành phố mất tích" Machu Picchu.

[Souki Kirin]

Inca không phải là người đầu tiên tìm thấy bạc ở Andes

Một cuộc nghiên cứu trầm tích dưới đáy hồ của dãy núi Andes cho thấy người dân quanh đó đã bắt đầu đào và sử dụng bạc 400 năm trước khi người Inca bắt đầu tinh luyện thứ kim loại quý hiếm đó vào đầu thế kỷ 15.

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2003/09/3B9CBDBC/bac2.jpg
Một bức tượng bạc thời kỳ tiền Colombus hiện được trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên ở New York.

Hai nhà nghiên cứu là Mark B. Abbott tại Đại học Pittsburgh và Alexander P. Wolfe tại Đại học Alberta ở Edmonton, Canada, đã tìm thấy bằng chứng về những mỏ bạc được khai thác tại vành đai giàu có ở Cerro Rico vào năm 1.000, trước khi người Inca chiếm lĩnh vùng đất nay là Bolivia.

"Mặc dù truyền thuyết cho rằng bạc được người Inca phát hiện đầu tiên tại Cerro Rico vào giữa thế kỷ 15, nghiên cứu của chúng tôi cho thấy mỏ quặng đó được khai thác vào đầu thế kỷ 11", các nhà khoa học tuyên bố.

Người Inca đã tạo ra một nền văn minh tiên tiến vào thế kỷ 15 trước khi bị người châu Âu xâm chiếm, chủ yếu là người Tây Ban Nha. Trước Inca, một nền văn hóa khác là Tiwanaku cũng đã thống trị khu vực Cerro Rico.

Nếu kết quả nghiên cứu là đúng thì nó sẽ đặt ra câu hỏi vậy số bạc từ thuở sơ khai đó đã đi đâu. "Chúng tôi cho rằng những tạo vật bằng bạc bắt nguồn sớm nhất từ Cerro Rico đã bị cướp bóc, giống như vào thời kỳ trước và sau khi người châu Âu tới xâm chiếm châu Mỹ", 2 nhà khoa học nói.

Người ta dự đoán khoảng 20.000 đến 40.000 tấn bạc đã được khai thác từ Cerro Rico sau năm 1545. Qua đó, các nhà khoa học cho rằng vài nghìn tấn bạc đã được khai thác và tinh luyện ở Bolivia trước thời kỳ của Inca.

[Souki Kirin]

Tìm thấy thành phố Inca mất tích gần Machu Picchu

Thành phố này đã ngủ yên nhiều thế kỷ qua trong những cánh rừng Peru, dù nó nằm ngay trong tầm mắt của trung tâm tôn giáo Machu Picchu. Các nhà thám hiểm Anh - Mỹ đã phát hiện ra phế tích của nó nhờ vào những bức ảnh hàng không hồng ngoại nhìn xuyên qua tán rừng.

Nhóm nghiên cứu, dẫn đầu bởi Hugh Thomson và Gary Zeigler, đã nhận dạng ra thành phố tại Llactapata, cách thủ phủ Inca cổ đại Cusco 80 km về phía tây bắc.

“Đây là phát hiện rất quan trọng. Nó nằm rất gần và thẳng hàng với Machu Picchu, do vậy sẽ bổ sung những thông tin quan trọng cho hiểu biết của chúng ta về pháo đài cổ này”, Thomson cho biết.

Phế tích thành phố lần đầu tiên được nhà thám hiểm Hiram Bingham - người tìm ra Machu Picchu - đề cập tới vào năm 1912. Nhưng ông cũng rất mơ hồ về vị trí của nó, và thành cổ hoang phế vẫn nằm ngủ im lìm từ đó.

Sau khi định vị thành phố từ trên không, đoàn nghiên cứu đã sử dụng dao rựa để mở đường xuyên rừng tiếp cận với nó, nằm ở độ cao 3.000 mét trên sườn núi. Tại đây, họ bắt gặp những ngôi nhà bằng đá, trong đó có một đền thờ mặt trời và các ngôi nhà phân bố trên diện tích vài km2, nằm thẳng hàng với nhóm sao Thất tinh (trong chòm sao Kim Ngưu) và mặt trời mọc ngày hạ chí như Machu Picchu.

“Sắp xếp như vậy chứng tỏ khu vực này có vị trí tôn giáo quan trọng”, Thomson nhận định. Llactapata có thể không chỉ là một khu vực nghi lễ, các cuộc khai quật còn cho thấy nó có thể là vựa lúa và khu nhà nghỉ ngoại ô cho những người hàng xóm hiếm hoi của mình.

Người Inca đã từ bỏ các thị trấn và thành phố để rút lên núi ẩn náu khi những kẻ xâm lược Tây Ban Nha tới, bắt giữ và xử tử hình nhà lãnh đạo cuối cùng của họ, Tupac Amaru, vào năm 1572. Kể từ đó, một số thành phố đã được tái phát hiện, nhưng nhiều thành phố khác vẫn còn đang náu mình đâu đó trong rừng rậm nhiệt đới. Người ta hầu như không thể tiếp cận chúng nếu không có công nghệ mới hoặc cũng chỉ tìm thấy do tình cờ.

Năm ngoái, đoàn thám hiểm trên cũng đã tìm thấy một thị trấn mất tích khác của người Inca tại Cota Coca, cách Cusco khoảng 90 km về phía tây. “Thực tế tìm thấy hai thị trấn trong hai năm có nghĩa rằng, có thể còn rất nhiều thành phố đang ngủ yên ở đâu đó”, Thomson cho biết. Ông cũng nhận định việc sử dụng camera hồng ngoại để định vị một phế tích thành cổ từ trên cao là một bước đột phá.

[Souki Kirin]

Phát hiện nhiều xác ướp Inca nguyên vẹn ở Peru

Hàng chục xác ướp có từ hơn 500 năm trước mới được phát hiện trên một con đường cao tốc ở ngoại ô thủ đô Lima, gần khu nghĩa địa của người Inca.

Các nhà khảo cổ cho biết tìm thấy 26 bọc có chứa một hoặc hơn một xác ướp gồm người lớn và trẻ em có từ năm 1472 tới 1532. Vào năm 1533, người Inca đã bị đánh bại dưới tay của những người xâm chiếm Tây Ban Nha.

"Khu vực này nằm trong nghĩa trang lớn nhất thời Inca ở Peru và cũng là khu khai quật lớn nhất ở bán cầu tây, thuộc vùng Puruchuco-Huaquerones", nhà khảo cổ Guillermo Cock cho biết.

Các nhà khảo cổ vẫn chưa biết chính xác có bao nhiêu xác ướp ở khu vực bởi họ chưa mở ra một bọc nào. Một số đã bị vỡ để lộ ra xương sọ và một vài xác ướp gập cong với những túi vải buộc vào cơ thể và những đồ cúng để trong tay. Những xác ướp này từng là nông dân và thợ thủ công sống dưới thời thống trị của Lati và Ishma, bao trùm thung lũng Rimac, là thủ đô Lima ngày nay.

"Đây là những cư dân địa phương thuộc tầng lớp trung lưu trong giai đoạn 1472 và 1532 của đế chế Inca", Cock nói. "Hầu hết là thợ dệt. 99% công cụ trong các ngôi mộ được sử dụng để may quần áo hoặc nhuộm vải. Có cả những cái kim và khung cửi".

"Điều quan trọng là những xác ướp này hầu như nguyên vẹn. Khu vực xung quanh xác ướp cũng cung cấp bằng chứng về những nghi lễ chôn cất. Còn có cả ngô, đậu, lá ca cao và các bình ấm", Cock nói.

Trong những năm gần đây, các nhà khảo cổ đã khai quật được hàng nghìn xác ướp ở Peru, hầu hết thuộc nền văn hoá Inca 5 thế kỷ trước. Tháng trước, hai xác ướp có từ thời tiền Inca còn nguyên vẹn một con mắt cũng được tìm thấy ở miền nam Peru.

[Souki Kirin]

Phát hiện xác ướp hiến tế thời tiền Inca ở Peru

Một ngôi mộ còn nguyên vẹn có niên đại 1.000 năm mới được phát hiện tại khu đền thời tiền Inca ở ngoại thành thủ đô Peru. Tại đó, các nhà khảo cổ khai quật được 30 di hài, trong đó có 19 xác ướp còn nguyên vẹn. Đây được coi là những xác ướp cổ nhất từng được tìm thấy ở Peru.

"Đó là một phát hiện thú vị cho thấy những dấu tích của nhiều nền văn hóa được chôn chồng chất lên nhau. Theo tính toán của chúng tôi, những xác này có trong khoảng năm 1.000-1.500", Peter Eeckhout tại Đại học Brussels Free phát biểu.

Người ta vẫn chưa rõ những xác ướp này thuộc nền văn hóa nào, nhưng họ có thể là nông dân và thợ thủ công sống trước đế chế Inca 5 thế kỷ trước. Khu nghĩa địa, trải dài trên diện tích 184 m2, nằm trong vành đai của khu đền Pachacamac đang được khai quật, cách thủ đô Lima 30,5 km về phía nam. Trong những thi thể tại đó, có 4 người có thể đã bị hiến tế bằng cách chôn sống hoặc thắt cổ.

Nhà khảo cổ người Anh Lawrence Owens cho biết: "Có một xác ướp của một cậu bé 2 tuổi cho thấy cậu đã cố tìm cách thoát ra khỏi đống người bị chôn sống nhưng vô vọng".

Một trong những người bị hiến tế khác là một cậu bé 12 tuổi có sọ bị vỡ ở phía trước. "Chúng tôi tìm thấy một con dao nằm gần thi thể và kích cỡ của nó tương ứng với vết nứt trên sọ", Owens nói. Người còn lại trong số 4 người bị hiến tế là một đàn ông 35 tuổi với chiếc dây thừng vòng quanh cổ.

Trong những năm gần đây, các nhà khảo cổ đã phát hiện được hàng nghìn xác ướp chủ yếu có từ thời Inca, trong đó có 2.000 xác ướp nằm bên dưới khu ổ chuột gần thủ đô vào năm 2002.

[Souki Kirin]

Khai quật nhà máy bia thời tiền Inca ở Peru

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2004/07/3B9D4F5D/brewery.jpg
Hiện trường khai quật.

Các nhà nghiên cứu vừa khai quật một di tích được coi là nhà máy bia cổ nhất ở Andes thời tiền Ican, có niên đại ít nhất 1.000 năm. Nơi đây có thể sản xuất ra đồ uống cho hàng trăm người tiêu thụ cùng một lúc.

Các nhà khảo cổ tại Bảo tàng Field ở Chicago cho biết xưởng sản xuất bia nằm ở Cerro Baul, một trung tâm tôn giáo nằm trên đỉnh núi thuộc đế chế Wari có từ hàng trăm năm trước thời Inca. Ít nhất 20 hũ gốm dung lượng 38-57 lít, được tìm thấy tại khu vực cao 2,4 km trên những đỉnh núi ở miền nam Peru.

"Bạn hẳn hình dung rằng đây là một cơ sở sản xuất hàng loạt, chứ không phải một đại lý tư nhân", Susan deFrance tại Đại học Florida phát biểu.

Patrick Ryan Williams tại Bảo tàng Field cho biết khu vực có diện tích lớn một cách ngạc nhiên. Việc sản xuất bia quy mô nhỏ từng được biết đến có mặt tại Andes từ hàng nghìn năm trước. Nền văn minh Wari phát triển từ năm 700 đến 1.000 sau Công nguyên đã thống trị hoàn toàn vùng nay là Peru, trước khi suy tàn một cách bí ẩn. Nhà máy bia có thể đã tạo ra "chicha", một đồ uống có cồn làm chủ yếu từ hạt hồ tiêu. Loại đồ uống "chicha" ngày nay làm từ ngô.

Năm ngoái, các nhà khảo cổ tại Đại học Florida đã phát hiện thấy những căn phòng tại Cerro Baul, nơi mà các quý tộc Wari đã nhậu nhẹt và say xỉn. Những căn phòng này là nơi diễn ra các cuộc thương thuyết chính trị và đưa ra những quyết định kinh tế quan trọng. Mỗi quý ông có thể uống tới 10 lít chicha tại mỗi ngày hội. Nhưng khu vực này sau đó đã bị người Wari đốt cháy, các cốc vại bị ném vào đống lửa, và những chiếc vòng bằng đá quý bị vứt vương vãi.

[Souki Kirin]

Phát hiện thành phố cổ trong rừng rậm Peru

Một khu thành cổ hoang sơ có từ 1.300 năm trước mới được khám phá tận sâu trong rừng Amazon của Peru. Nơi đây từng phát triển một nền văn hoá độc đáo, nhưng sau này bị những người Inca chinh phục.

Các nhà nghiên cứu Mỹ và Peru đã tìm ra thành phố sau một tháng thám hiểm khu rừng phía bắc của Peru, và sau nhiều năm điều tra về sự mất tích của một khu đô thị trong khu vực.

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2004/08/3B9D595E/peru.jpg

Nhà thám hiểm Sean Savoy cho biết thành phố hoàn toàn bằng đá có tới 10.000 người sinh sống. Nó gồm 5 pháo đài nằm cao 2,8 km trên mặt nước biển, trải rộng hơn 101 km2, và chứa những bức tường trạm trổ hình khắc và các bức vẽ.

Được bao phủ bởi cây cối và nhiều sông hồ, thác nước, khu định cư còn có những ngôi mộ nguyên vẹn với các xác ướp còn trong tình trạng hoàn hảo. Thành phố chính là cái nôi của nền văn hoá Chachapoyas ít được biết tới, nổi bật với các ruộng bậc thang và kênh rạch.

Theo những người Tây Ban Nha tới Peru vào đầu thế kỷ 16, Chachapoyas là một bộ lạc da trắng gồm những người có vóc dáng cao to khác thường. Nhiều cỗ quan tài khổng lồ có khắc hình người của họ cũng đã được tìm thấy trong khu rừng.

Savoy cho biết nhóm còn phát hiện một khu định cư của người Inca trong thành phố. Điều này ủng hộ giả thuyết Chachapoyas sau đó đã bị người Inca xâm chiếm.

Đây là phát hiện đáng chú ý thứ 3 mà Gene Savoy đã góp phần thực hiện tại Peru. Năm 1964, Savoy đã tìm ra nơi ẩn trú cuối cùng của người Inca ở vùng Cuzco phía nam Peru. Một năm sau, ông lại tham gia vào cuộc khai quật thành phố Gran Pajaten linh thiêng ở phía bắc Peru.

[Souki Kirin]

Thủ đô Inca giống hình báo đen

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2004/09/3B9D67B1/peru1.jpg
Di tích pháo đài Machu Picchu.

Thủ đô Cusco của nền văn minh Inca được xây dựng giống như một chòm sao hình báo đen, các nhà khoa học Italy công bố.

Thành phố Cusco của Inca được hình thành vào thế kỷ 12 tại nơi là Peru hiện nay, và cách pháo đài Machu Picchu 110 km về phía nam. Giống như các thành phố cổ khác, Cusco được xây dựng cùng hàng với những công trình khác để tuân theo những sự kiện thiên văn như đông chí và hạ chí.

Theo truyền thống, thành phố được nhìn nhận giống như một con báo với sự kết hợp của ngọn đồi gần đó là cái đầu và ngôi đền chính của thủ đô là bộ phận sinh dục. Đuôi của con báo là nơi dòng sông Tullumayo và Huatanay hội tụ.

Nhà khoa học Giulio Magli tại Đại học Kỹ thuật ở Milan cho biết, sự phân bố của Cusco có ý nghĩa để tái tạo lại chòm sao báo đen, mà người Inca cho rằng không phải hình thành từ các ngôi sao mà từ những khoảng đen giữa các vì sao. Nhiều nền văn minh cổ đại khác, như thổ dân Australia, cũng nhắc đến chòm sao đen này.

Một số nhà khoa học khác cũng nhận định người Inca có nói về một chòm sao báo đen, nhưng vị trí là ở đuôi chòm sao Bọ cạp. Nhưng Magli cho rằng chòm sao có khả năng nằm ở vùng tối giữa chòm sao Thiên nga và Con cáo ở bán cầu bắc. Vùng tối này nằm giữa 2 dải sáng của bầu trời, tượng trưng cho 2 dòng sông gặp nhau tại Cusco.

Nhà khảo cổ Ian Farrington tại Đại học Quốc gia Australia đang khai quật một khu vực cách Cusco 30 km. Cảnh vật quanh Cusco cũng được sắp xếp theo biểu tượng này.

Tất cả cảnh mặt trời mọc quanh năm đều có thể được nhìn thấy tại quảng trường ở Cusco và 2 ngọn núi gần đó cũng đánh dấu đông chí và hạ chí. "Nó đều khớp với nhau về mặt biểu tượng", Farrington nhận định.

Ông cho biết loài mèo đóng một vai trò quan trọng trong nền văn hoá Inca. "Tinh vân mắt mèo ở chòm sao Bọ cạp, mọc lên ngay trước đông chí ở chân trời phía đông, có một ý nghĩa to lớn trong nền văn hoá Inca".

[Souki Kirin]

Người Inca đốt đền trước khi tháo chạy

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2004/09/3B9D6AE6/cusco1.jpg
Thủ đô Cusco.

Những người hành hương Inca đã đập phá và đốt cháy ngôi đền của chính mình, cùng một tòa tháp chứa bức tượng đức vua bằng vàng, chứ không chịu để chúng rơi vào tay của người da trắng Tây Ban Nha.

Nhà khảo cổ Ian Farrington cùng cộng sự tại Đại học quốc gia Australia đang khai quật một ngôi đền ở Peru. Khu vực có tên là Pambokancha, cách thủ đô Cusco của Inca 30 km.

Khu vực có tầm quan trọng về mặt tôn giáo. Hiện những người dân địa phương vẫn sử dụng ngọn đồi đằng sau để tổ chức lễ hội Santa Barbara vào ngày 4/12, thời điểm được duy trì từ thời Inca.

Farrington cho biết khu vực này lạ thường ở chỗ nó bị tàn phá bởi chính bàn tay của người Inca. "Người Inca đã đóng cửa hoàn toàn khu vực. Nó là phát hiện của một thế kỷ", Farrington nói.

Những bình lọ bằng gốm bị đập phá một cách có hệ thống và những đồ cúng tế bị đốt cháy trong nghi lễ đóng cửa ngôi đền - diễn ra trước khi người dân rời bỏ khu vực để người Tây Ban Nha đến chiếm đóng.

Các nhà khảo cổ đã tìm thấy nhiều khu vực khác cũng có nghi lễ đóng cửa. Nhưng đây là khu vực rộng lớn nhất, với 70-80 công trình có bằng chứng về thủ tục chấm dứt hoạt động. Người Inca cũng đã lấy đi các đồ vật từ khu vực trước khi rời đi, trong đó có một vài xác ướp từ các ngôi mộ, Farrington nói.

Theo các nhà khảo cổ, những món đồ bằng gốm đến từ mọi miền khác nhau trong vương quốc và nguyên vẹn đáng ngạc nhiên. Chúng có từ vùng xa xôi phía bắc như Ecuador và ở tận cùng phía nam như Argentina. Họ cũng tìm thấy những hiện vật làm bằng đá màu xanh da trời, vàng và bạc.

Ngoài ra, còn có dấu tích của những cơ quan động vật đã bị đốt cháy như xương cá voi, răng cá mập, chứng tỏ chúng đã bị nấu ăn. Farrington cho rằng thật ngạc nhiên khi tìm thấy dấu tích của sinh vật biển tại những ngọn núi cao ở Andes. "Người Inca không hề săn cá voi. Chúng hẳn đã bị mắc cạn trên bãi biển và đã được ướp muối để dâng lên nhà vua".

Kiến trúc khu vực cũng bao gồm một tòa tháp cao 12 m mà theo lịch sử từng chứ một bức tượng vị vua bằng vàng. "Chúng tôi cho rằng bức tượng nằm trong số những gì người Inca lấy đi từ Cusco", Farrington nói. "Báu vật này cuối cùng đã về tay người Tây Ban Nha".

[Souki Kirin]

Sự thật về tục giết người hiến tế của dân da đỏ

Từ lâu người ta đã tranh cãi liệu người Aztec và Maya có hủ tục giết người tế thần dã man như các cuốn sách lịch sử đã ghi hay không. Nay các nhà khảo cổ đã thu thập nhiều bằng chứng khẳng định sự thật ghê rợn này.

Bằng những công cụ pháp y tiên tiến, các nhà khảo cổ đã chứng minh rằng những cuộc hiến tế thời xưa bao gồm hàng loạt thủ tục giết người man rợ, trong đó trẻ con là nạn nhân chính yếu.

Trong hàng thập kỷ nay, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng người Tây Ban Nha chiếm đóng châu Mỹ từ thế kỷ 16-17 đã bóp méo sự thật để hạ thấp nền văn minh của thổ dân da đỏ. Một số lại cho rằng các cuộc hiến tế đó chỉ nhằm vào tù binh. Những người khác thừa nhận người Aztec có thể khát máu, nhưng người Maya thì không.

"Giờ chúng tôi đã có bằng chứng cụ thể để chứng thực cho những tài liệu ghi chép", nhà khảo cổ Leonardo Lopez Lujan tại Đại học Harvard, Mỹ, tuyên bố.

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2005/01/3B9DB07B/sacrifice.jpg
Một buổi lễ giết người tế thần của người Aztec.

Những bản ghi chép có hình minh hoạ của người da đỏ cùng với lời kể lại của người Tây Ban Nha đã miêu tả các hình thức tế người dã man. Các nạn nhân bị chặt đầu, moi tim, bắn tên, cào xé, ném đá, nghiền nát, phanh thây, xẻ thịt, lột da, chôn sống hoặc ném từ trên đỉnh đền. Trẻ em là nạn nhân chủ yếu bởi chúng được coi là trong sạch và thuần khiết.

Hơn một thập kỷ trước, nhà nhân chủng học Carmen Pijoan tuyên bố đã tìm thấy một trong những bằng chứng đầu tiên về việc ăn thịt người ở một nền văn hoá tiền Aztec: xương người với những vết cắt xẻ.

Tháng 12 năm ngoái, trong khi khai quật vùng đất có từ thời Aztec ở Ecatepec, phía bắc thành phố Mexcio, nhà khảo cổ Nadia Velez Saldana đã miêu tả nghi lễ tế người dâng thần chết. "Những nạn nhân bị thiêu chết hoặc đốt cháy một phần", Velez Saldana nói. "Chúng tôi tìm thấy một hố chôn có những mảnh xương của 4 đứa trẻ bị thiêu một phần, và dấu tích của 4 đứa trẻ khác bị cháy hoàn toàn".

Mặc dù những dấu vết này chưa chứng tỏ được nạn nhân bị thiêu sống, song có những bức hoạ vẽ cảnh người sống bị trói và thiêu.

Cuộc khai quật này cũng làm lộ ra những đầu mối khác chứng thực cho một bức hoạ có từ khoảng năm 1600 - 1650, miêu tả những bộ phận cơ thể được chất đầy trong các chảo lớn và mọi người ngồi xung quanh đánh chén, trong khi thần chết quan sát.

"Chúng tôi đã tìm thấy những dụng cụ nấu nướng như vậy. Bên cạnh các bộ xương người hoàn chỉnh, còn có những mảnh xương bị chặt, cắt", nhà nghiên cứu Luis Manuel Gamboa nói.

Năm 2002, nhà khảo cổ Juan Alberto Roman Berrelleza đã công bố kết quả cuộc khám nghiệm xương của 42 trẻ em, hầu hết là bé trai 6 tuổi, bị hành lễ ở đền Mayor thuộc thời Aztec, ở Mexico City. Tất cả đều chung một đặc điểm: những lỗ hổng, vết rỗ hoặc tiêm chích trên xương, có vẻ bọn trẻ đã phải gào khóc vì đau đớn.

"Tiếng kêu khóc của trẻ con trong suốt buổi lễ sẽ báo hiệu điềm lành. Nó có thể được tạo ra bằng cách rạch họng", Roman Berrelleza cho biết.

Nền văn minh Maya thịnh vượng khoảng 400 năm trước khi người Aztec thiết lập Mexico City vào năm 1325, cũng có hủ tục hiến tế người tương tự, nhà nhân chủng học David Stuart tại Đại học Harvard nhận định.

Vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, các nhà nghiên cứu đã cố gắng tách biệt người Maya hoà bình và người Aztec man rợ. Họ còn cố gắng chứng minh việc giết người hiến tế là rất hiếm ở xã hội Maya.

Nhưng trong các bức hoạ và hình khắc, Stuart nói, "chúng tôi đã tìm thấy ngày càng nhiều sự tương đồng giữa người Aztec và Maya. Trong đó có một buổi lễ Maya mà vị tu sĩ trong trang phục lố bịch đang moi ruột từ một người sống".

Một số văn bản của người Tây Ban Nha trùng hợp với những vật chứng tìm thấy, trong đó miêu tả các tu sĩ Aztec giết trẻ em và người lớn bằng cách nhốt họ trong hang động hoặc dìm chết.

"Vấn đề bây giờ chỉ là số lượng", Lopez Lujan nhận định. Ông cho rằng người Tây Ban Nha đã phóng đại số nạn nhân để viện cớ cho cuộc chiến tranh bài trừ hủ tục, trong đó có trường hợp 80.400 người bị giết để hiến tế trong một lễ khánh thành ngôi đền vào năm 1487.

Các nhà nghiên cứu đã đồng loạt loại bỏ giả thuyết rằng việc hiến tế và ăn thịt đồng loại bắt nguồn từ sự khan hiếm thức ăn ở thời Aztec. Các nền văn hoá tiền Tây Ban Nha tin rằng thế giới sẽ diệt vong nếu không có các nghi lễ hiến tế. Trong khi đó, nạn nhân bị hiến tế lại được coi là thánh trước khi bị giết.

"Thật khó để chúng ta có thể tưởng tượng được. Với họ - những người bị hiến tế - đó gần như là một niềm vinh dự", Lujan nhận định.

[Souki Kirin]

Thành phố Inca nằm gần đỉnh băng giá

http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2005/08/3B9E16D8/lake.jpg
Khu định cư Inca được phát hiện bên hồ Titicaca.

Một nhóm các nhà thám hiểm người Czech tuyên bố đã tìm thấy trên đỉnh núi Andes thuộc Bolivia khu phế tích của một thành phố Inca nằm trên độ cao lớn nhất từ trước tới nay.

Được chia thành nhiều khu vực khác nhau, khu định cư của người Inca nằm gần hồ Titicaca trải rộng trên diện tích 10 km2 tại độ cao 3.000 - 4.000 m. "Ở cao hơn nữa trên đó chỉ toàn băng là băng", nhà nghiên cứu Ivo Bartecek cho biết.

Các nhà khoa học Czech đã dành 3 tuần trong mùa đông để khám phá khu vực này. Mục tiêu chính của nhóm là chứng minh giả thuyết rằng các nền văn minh Inca và tiền Inca tồn tại trên vùng cao nhất trên dãy núi Andes.

"Tại đây quanh hồ Titicaca, nơi khai sinh của nền văn hoá Nam Mỹ đã được tìm thấy", Bartecek tuyên bố.

Nền văn minh Inca trải rộng trên khắp Nam Mỹ thống trị từ thế kỷ 13 đến giữa thế kỷ 16, khi người Tây Ban Nha xâm chiếm lục địa.

Các nhà nghiên cứu nhận định kích cỡ của thành phố Inca, nơi 100 toà nhà được sắp xếp theo sơ đồ hình vuông hoặc hình tròn, sẽ hé mở tia sáng về nền văn hoá từ thời trung cổ.